Hans Adema
Op het gebied van folklore en daarmee samenhangende tradities is er met een sneltreinvaart veel leuks aan het verdwijnen. Ik schrijf dit verhaal om een aantal ervan in het geheugen te houden. Ik ga er niet van uit dat ik ze ga doen herleven. Helaas! Veel van mijn verhalen hangen samen met ‘Het rijke Roomsche leven’. Waar we gelijk de eerste hebben hier: Roomsche met ‘sch’. “Roomschen zijn we en Roomschen zullen we blijven”, is een geliefd citaat van mijn vriend en collega John J. Staats op Naturalis. Die is, in de goede betekenis van het woord, ‘Roomscher dan de paus’. Je schrijft het met ‘sch’, die wordt natuurlijk niet uitgesproken, tenzij voor de lol!
Wij noorderlingen vieren geen Carnaval. Ik weet nog dat al mijn vrienden uit mijn eerste jaar, allemaal zuiderlingen om de een of andere reden, me ieder jaar probeerden me over te halen om mee te gaan naar Carnaval. Ik heb consequent geweigerd, met als reden: dan zitten jullie met een blok aan je been die zich niet op zijn gemak voelt’! Door Bomans heel goed verwoord in een verhaal, ik meen in, “Capriolen:
Hilarisch! Maar vastenvond vierden we wel thuis, met een borrel en lekkere hapjes. Heel bescheiden. Dan woensdag naar de kerk voor het askruisje! Proberen om als kind daar de hele dag vanaf te blijven! Tot mijn moeder zei dat we ons voorhoofd mochten schoonmaken. Ook een traditie. De as was van palmtakjes van palmzondag het voorgaande jaar, waar de kerk om vroeg ze in te leveren. Wat wij dus braaf deden. Buxustakjes!
Dan begon het vasten bij ons thuis. Geen vlees eten en niet snoepen! Mijn protestantse buurjongetje Joop, Indo, zijn moeder vroeg vaak of ik mee bleef eten. In de vastentijd hield zijn moeder rekening met me! Over Indische gastvrijheid gesproken!
Wij mochten niet snoepen, als we een snoepje kregen, bijvoorbeeld met uitdelen op school of bruidsuikers als misdienaar, dan moesten die in het vastentrommeltje. En de snoepjes van voor het slapen gaan Daar was de vasten al mee begonnen: ruzie tussen mijn zusjes en mij over het trommeltje. We wilden ieder jaar ons ‘eigen’ trommeltje. De mijne heb ik nog!!! Toch eens mee naar ‘Tussen Kunst en Kitsch’! Wat ook iconisch is voor de vastentijd zijn de twee boterhammen met ‘tevredenheid’. Volledig kale boterhammen dus!
Voor mij betekende de Goede Week zo goed als iedere avond naar de kerk. Repeteren als misdienaar voor Goede Vrijdag en de Paaswake’. Het zangkoor deed dat ook. Een van de zangeressen was mevrouw Magdelijns, die een paar huizen naast ons woonde. Ze zong heel goed, maar snoeihard! Je hoorde haar boven iedereen uit. Zelfs als er een politieauto met loeiende sirene langsreed. Echt gebeurd! Maar wat was dat repeteren voor de diensten leuk! Degene die dat leidde weet ik ook nog: Tonnie Nolten, zoon van onze groenteboer, die later een schoenen imperium begon! Uiteraard op de Fred!
Een van de dingen waar de Goede Week mee begon in de kerk was het afdekken van de heiligenbeelden en de Kruiswegstaties met paarse kleden. Dat gaf de kerk extra rust! Vanaf dat moment luidden de klokken ook niet meer tot paaszaterdag. Met één uitzondering, Goede Vrijdag 3 uur! Eén van de folkore uitingen die ik nooit begreep als kind is dat de klokken op Paaszaterdag de paaseieren brachten. Stond deze week ook nog aangekondigd op TV West!
Maar dat is maar ten dele waar. Bij ons in Nederland, katholiek of protestant, brengt de paashaas de eieren! De paaseieren worden in Vlaanderen door de klokken gebracht! Op stille woensdag vertrekken de klokken naar Rome. Ze luiden sinds die tijd in heel Vlaanderen niet meer, ook niet op Goede Vrijdag, in tegenstelling tot hier met de uitzondering van Goede Vrijdag. Op paaszaterdag kwamen de klokken terug uit Rome, om 12 uur ’s middags precies, met de paaseieren. Ieder jaar was daar wel een verhaal over in Robbedoes (Spirou) of Kuifje (TinTin). Vlaamse bladen! Die ik als kind las bij mijn buurvriendje Joop!
Terug naar het vastentrommeltje. Inmiddels al begrepen van mijn Amerikaanse zusje die als kind dezelfde ervaring had!. De overdosis snoep op Paaszaterdag. Door schade en schande wijs geworden had mijn moeder besloten dat mijn zusjes en ik op Halfvasten het trommeltje mochten leegeten. Op Paaszaterdag zat het toch wel weer vol genoeg. En alles aan elkaar gekleefd natuurlijk! Wat was dat letterlijk heerlijk knoeien! Meestal zat er veel drop bij. Daar maakten we dan dropwater van. Moet een familietrekje zijn, want mijn Amerikaanse zusje en mijn broer Lieke deden dat ook, zei mijn zusje Koosje uit Amerika me zojuist!
Cornelis vertelde dat hij in zijn jeugd nieuwe kleren kreeg voor de Pasen om er op zijn ‘paasbest’ uit te zien. Dat gebeurde bij ons thuis niet, dat zou voor mijn ouders een erg duur grapje worden met dat hele grote gezin! Maar we zagen er wel op ons paasbest uit, schone nette kleren en alles gesteven en gestreken. En een verbod om er mee in de modder te spelen, iets waar met name ik veel moeite mee had. Maar we hadden wel thuis de grote voorjaarsschoonmaak achter de rug, met de overheerlijke geur van boenwas in iedere kamer. Mijn aftandse bureau waar mijn radio op stond, zo een groot lampen-onding van Philips, zagen er beide uit of ze zo uit de showroom kwamen! Zouden er nog mensen zijn die zo een gigantische voorjaarsschoonmaak als voorbereiding op het paasfeest doen!? Ik heb altijd bewondering voor mijn moeder gehad, dat ze ieder jaar die pokkeklus deed!
Mijn zusje stuurde me nog een paar zaken die ik niet wist. Ze trouwde in 1967 direct na Pasen. Dat er een soort taboe was op trouwen in de vastentijd wist ik niet, die was er met uitzondering in het geval van een moetje. Om die schijn te vermijden trouwde men in de regel dus niet tijdens de vastentijd. Vandaar hun huwelijk direct na de paastijd. Ik weet het nog heel goed, ik was misdienaar bij de huwelijksmis. Overigens is de benaming van ‘moetje’ in Amerika veel mooier: Shotgun wedding! Maar het gaf mij opeens een nieuwe blik op de bruidssuikers die mijn vastentrommeltje in gingen in de vastentijd!
Het stuk dreigt lang te worden. Ik ga er nu een eind aan breien. Met het paasontbijt aten we een ongelimiteerd (met mate) aantal eieren. Je mocht kiezen hoeveel en hoe gekookt, naast de Russische eieren die er sowieso waren. En het chocolade-ei dat op je ontbijtbord stond!!! Ik koos altijd twee zachtgekookte en twee hardgekookte. Van cholesterol had niemand nog ooit gehoord! Wat decennia later gelukkig toch een broodje aap bleek te zijn! Maar een broodje aap lijkt me ook niet lekker…
De meest treffende teloorgang van het paasfeest (en Sinterklaas en kerstmis) wordt verbeeld door Fokke en Sukke! Zij maakten een briljante grap!