Hans Adema
Ik was al een heel eind gevorderd met deze column, toen Wob op het toetsenbord sprong en ik alles kwijt was! Dus kon ik opnieuw beginnen. Niet erg, ik was toch niet tevreden over het intro. En de actie van Wob deed me denken aan een prachtige cartoon die ik vorige week zag. Een kamer, helemaal gevuld met toetsenborden en een kat. Op de deur staat: testkamer! Ik kan het plaatje helaas niet terugvinden.
Maar goed, ik was afgelopen week voor het eerst sinds december in de Hortus, de rollator beperkt me te veel in het bewegen. En ik had eigenlijk iemand bij me moeten hebben en dan gebruik maken van een rolstoel uit de Hortus, het lopen was in deze broeierige hitte te vermoeiend. Maar in ieder geval heb ik een leuke fotoserie kunnen maken. Regiotaxi heen, gewone terug. En een idee opgedaan voor een column over de Hortus.
In 2000 is de wintertuin van de Hortus gerealiseerd met een openbaar voorplein inclusief restaurant, tevens receptie. Je kan sindsdien van het Rapenburg via een pad achter langs de wintertuin naar de Universiteitsbibliotheek lopen. Naar goed Nederlands gebruik met een Engelse naam. Aan onze eigen taal wordt op de universiteit niet meer gedaan. De naam luidt: ‘Leiden University Library’. Afkort de LUL! Daar is veel om te doen geweest in de plaatselijke pers, maar nu is er stilte rond deze prachtige afkorting! Alles went tenslotte. Op een gegeven werden er werkzaamheden bij het oude Botanisch laboratorium uitgevoerd, nu het P.J. Veth gebouw. ‘Wie niet verbaasd staat over de kennis van Professor Veth, heeft geen verstand van kennis’, zei Multatuli. Multatuli was ontdekt door Professor Veth. Het citaat staat vermeld bij de ingang van het P.J. Veth gebouw. Door de werkzaamheden aan dit gebouw stonden er tijdelijke bouwhekken op het voorplein. Op een gegeven moment in de introductieweek in dat jaar schoof een mentor een bouwhek opzij om een vijftigtal studenten door te laten. Ik had toevallig dienst en hield ze tegen. De mentor reageerde met: “Maar de Hortus is toch gratis toegankelijk voor studenten?”. Ja, zeg ik, helemaal juist. Maar je kaart moet wel bij door de portier door de kaartjesautomaat, anders lopen we subsidie mis. We krijgen subsidie afhankelijk van het aantal bezoekers. De mentor keek me schaapachtig aan en droop af met zijn studenten naar de hoofdingang.
Een aantal jaren geleden besloot de gemeente Leiden in samenwerking en in overleg met een groep bewoners om al het groen langs de singels te verbinden, zodat er één groot stadspark ontstond, het Singelpark. Het initiatief voor het Singelpark kwam van de bewoners. Het definitieve plan werd tussen 2014 en 2017 uitgewerkt. “Ha”, zei een gemeentebestuurder, ik geloof een wethouder, “Ik heb een fantastisch idee. De Hortus heeft een achteringang, bij de Sterrewacht. Dus de Hortus wordt integraal onderdeel van het Singelpark, als openbare stadspark. Geen toegangskaartjes meer, maar gewoon dag en nacht open”, (dat ‘nacht’ heb ik erbij verzonnen’). In de Hortus was iedereen, ik ook, met stomheid geslagen. De Hortus is geen stadsparkje, maar een museum. Een museum van levende planten weliswaar, maar een echt museum. Tekenend daarvoor is dat de Hortus gratis toegankelijk is met de museumjaarkaart. De prefect van de Hortus toog naar het gemeentebestuur om dit onzalige plan van tafel te vegen. Hij gebruikte hiervoor een treffende vergelijking: “Wat zou u ervan denken als de gemeente Amsterdam besloot om van het Rijksmuseum een openbaar gebouw te maken, dat ten alle tijde open staat voor voorbijgangers? Hoeveel schilderijen zouden er dan nog na twee weken hangen?” De gemeente Leiden had er niet bij stil gestaan dat veel planten in de Hortus uniek en onvervangbaar zijn! Het rampzalige plan is gelukkig niet doorgegaan! Het was niet de eerste keer dat dit gebeurde. Napoleon wilde ook van de Hortus een openbaar stadspark maken. Gelukkig kon de toenmalige prefect van de Hortus, Brugmans, praten als Brugman. Hij heeft Napoleon dit plan uit zijn hoofd gepraat. (De uitdrukking ‘praten als Brugman’ bestaat overigens al sinds de 15e eeuw!).
Er wordt toch al genoeg gestolen in de Hortus. Wijlen mijn collega en vriend Leslie Tjon Sie Fat vertelde mee eens dat hij een vrouw uit de buurt erop betrapte dat ze, gewapend met een schepje en plastic zakken, de planten kwam uitgraven die net in de systeemtuin waren uitgeplant. De dame in kwestie heeft een verbod gekregen om de tuin ooit nog te betreden. Ikzelf maakte mee dat iemand in de zomer een bezoeker zijn broekzakken volpropte met sneeuwklokjesbollen die zich uit de grond gewerkt hadden. Dit is een mooi voorbeeld van een vreemde verspreidingswijze! Hij zei heel verbaasd, maar er liggen er toch genoeg? Ja, maar als iedereen er zo overdenkt hebben wij er straks geen meer. Ik ben net zo lang bij hem blijven staan tot het laatste bolletje uit zijn broekzakken teruggegooid was.
Ook vermakelijk was toen ik als invalportier op een regenachtige ochtend drie kaartjes had verkocht en bij de lunch – de Hortus ging tussen de middag dicht – tien mensen de tuin zag verlaten. Die andere bezoekers waren stiekem via dienstingangen de tuin ingeslopen. Sindsdien gingen die op slot! Ik had voor mijn pensioen dan ook jarenlang een sleutel. Toen alle sloten en sleutels vervangen werden heb ik helaas geen nieuwe sleutel gekregen.
Om de middagsluiting te melden werd er een zware koperen bel geluid, die er overigens nog steeds hangt. Hij hing direct onder de collegezaal waar we colleges plantkunde hadden. Op het vervallen grachtje naast de Hortus was een heuse echte commune. Het was 1971, nadagen van de Flower Power. Als de bel ging zeiden we spottend: de bel voor de groepsseks in de commune! Nu is het volledig gerestaureerde grachtje een A-locatie. Had ik er toen maar een huisje gekocht! Maar ja, geld om het op te knappen had ik als student toch niet!
Met mooi weer is de Hortus een geliefde plek om te wandelen of in het talud van de Singel te liggen zonnen al dan niet zwembroek of bikini. Eens lag er een meisje topless. Ze werd vriendelijk gevraagd om het bovenstukje aan te doen. Ook de bezoekers moeten rekening houden met mensen uit andere landen waar men niet aan topless zonnen gewend is. En zijn er natuurlijk ook veel activiteiten voor jong en oud. Zie hiervoor: hortusleiden.nl. Er hangt sinds jaar en dag een oude zwartwit foto van een klein meisje op een Victoriablad in de Victoriakas. Toen dat meisje ging trouwen kreeg ze een nieuwe afdruk van die foto. Dat bracht de toenmalige kaschef op het idee om een aankondiging te doen in de Leidse media. Kom met uw baby of peuter naar de Hortus voor een foto van uw kind op een blad van de Victoria. Goed verdeeld kan een Victoriablad namelijk 30 kilo dragen. Het was een schot in de roos. Het liep storm met ouders en babys. De fotosessie is jaarlijks overtekend en tegenwoordig moeten er meerdere dagen sessies gehouden worden. Verder is de onderwaterkijker bij de Karpervijver een enorme publiekstrekker. De laatste keer dat ik in de Hortus was, werd er aan de lopende band gebruik van gemaakt.