Cornelis Heystek
Rooksporen uit een gedeeld verleden
Soms vertelt een klein stukje pijpenkop meer dan een geschiedenisboek. In het Amsterdam Pipe Museum is vanaf 1 november de tentoonstelling Goudse pijpen uit Suriname te zien — een onverwachte vondst die letterlijk en figuurlijk de rooksporen van het koloniale verleden zichtbaar maakt.
De lange, witte Goudse pijp, drie eeuwen lang het rookinstrument bij uitstek in Nederland, vond ook overzee gretig aftrek. Nederlandse kolonisten namen hun rookgewoonten mee naar Suriname, en waar Hollanders waren, waren pijpen — of beter gezegd: stukjes pijp. Want veel van wat nu wordt teruggevonden, zijn afgebroken resten van de ooit trotse, slanke kleipijp.
De tentoonstelling vertelt het verhaal van Bert Horsthuis, een Nederlandse ingenieur die in de jaren ’60 en ’70 in Suriname werkte aan de aanleg van wegen, waaronder de Oost-Westverbinding. Tijdens zijn werkzaamheden raapte hij pijpenkoppen op, noteerde zorgvuldig waar en welk type hij vond, en nam zijn schat aan vondsten na de onafhankelijkheid in 1975 mee terug naar Nederland.
Decennia later schonken zijn dochters de collectie, compleet met alle aantekeningen, aan het Amsterdam Pipe Museum. En dat maakt deze vondst uitzonderlijk: nooit eerder keerden Goudse producten zo goed gedocumenteerd terug naar hun land van herkomst.
De notities van Horsthuis onthullen dat de pijpen niet alleen in handen waren van ambtenaren en plantage-eigenaren, maar ook van de tot slaaf gemaakten op de plantages. Soms rookten zij nieuwe pijpen, vaker de afgebroken stukken van hun meesters. Elk stukje pijp blijkt zo een tastbaar spoor van een gedeelde, vaak pijnlijke geschiedenis.
Dankzij de merktekens op de pijpen is nu zelfs te achterhalen welke Goudse makers hun waar naar de West verscheepten — en via welke tussenhandel die in Suriname belandde. Een reconstructie van handel, rookgewoonten en menselijke verhalen, allemaal dankzij de precisie van één ingenieur met oog voor detail.
De tentoonstelling in het Amsterdam Pipe Museum sluit bovendien aan bij de slavernij-expositie in het Allard Pierson Museum, waar dezelfde pijpen een rol spelen in het verhaal over het dagelijks leven op de plantages.
Goudse pijpen uit Suriname is te zien van 1 november 2025 tot en met 6 april 2026 aan de Prinsengracht 488 in Amsterdam.
Het museum is geopend van maandag tot en met zaterdag, van 12.00 tot 18.00 uur.
De redactie